Anonim halk edebiyat, kimin tarafından söylendiği belli olmayan, halkın ortak ürettiği eserlerden oluşan edebiyattır.
Nazım Türü ve Şekilleri
► Mani: Mani anonim halk şiirinin en yaygın, en kısa ve en önemli nazım şeklidir. Genellikle 7'li hece ölçüsüyle oluşturulur ancak dört heceden başlayıp on bir heceye kadar mani ölçülerine de rastlanılır. Kafiye düzeni "a a x a" şeklindedir. Maniler aynı zamanda bir nazım türüdür. Aşk, sevgi, ayrılık, gurbet, dostluk, doğa, askerlik, özlem vb hayatın her alanında karşımıza çıkan konularda maniler söylenmiştir.
Maniler yapıları bakımından üç kısımdır;
a) Düz Mani: Dört mısralı, yedi heceli ve "a a x a " şeklinde kafiyeli manilere "düz mani" veya "tam mani" denir.
Mendilin işle yolla
Ucun gümüşle yolla
İçindeki elmanın
Birini dişle yolla
b) Cinaslı-Kesik Mani: Yaygın olarak dört-beş dizeden oluşan, ilk dizesi yedi heceden daha az ve cinaslı kafiyelerin kullanıldığı manilere denir.
Yâr dayandı
Sineme yâr dayandı
Bu nasıl sevda idi
Tutuştu yâr da yandı
c) Yedekli-Artık Mani: Dört veya beşten fazla dizeyle kurulan manilere denir.Yedekli manilerde cinas kullanılmaz.
Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yalan ağlar
► Türkü: Türkü edebiyatımızın sözlü kültür ortamında geleneksel ezgilerle söylenen nazım şeklidir. 7, 8 ve 11'li hece ölçüleriyle oluşturulur. Türkülerin konuları bireysel (sevda, ölüm, ayrılık, hasret, gurbet) ve toplumsal (kahramanlık, askerlik, kıtlık) olaylardır. Eski Türkçede "küy" kelimesi türkü, ezgi anlamında kullanılmıştır. Türküler genellikle üçer veya dörder mısralı bentlerden ve her bendin sonunda tekrarlanan "kavuştak" veya "bağlama" denilen nakaratlardan oluşur.
Söğüdün erenleri
Çevirin gidenleri
Ne güzel baş bağlıyor
Söğüt'ün güzelleri (ilk dört mısra bent)
Aldırdın beni gül iken
Soldurdun beni gül iken (Son iki mısra kavuştak)
► Ninni: Annelerin bebeklerini uyuturken söyledikleri anonim halk şiirlerine ninni denir. Ninniler genellikle yedi heceli olup mani ile aynı kafiye yapısına sahiptirler. Ninnilerin sonunda "e..., e..., e...," veya "ninni yavrum ninni", "uyu yavrum ninni" gibi kalıplaşmış sözler bulunur.
Dandini dandini dasdana
Danalar girmiş bostana
Kov bostancı danayı
Yemesin lahanayı
*****
Eve girsem ev karanlık
Dışa gitsem bağrım yanık
Herkes uyur sen uyanık
Uyusana yavrum ninni
► Bilmece: Akıl oyunlarına ve eğlendirmeye dayalı anonim halk edebiyatı ürünlerine bilmece denir. Bilmeceler manzum (şiir) veya mensur (düzyazı) şeklinde olabilir.
Suya düşer ıslanmaz, yere düşer paslanmaz. (güneş)
(Mensur bilmece)
Ufacık mermer tası
İçinde beyler aşı
Pişirirsen aş olur
Pişirmezsen kuş olur (yumurta)
(Manzum bilmece)
► Tekerleme: Hünerli bir söyleyişi olan anonim halk edebiyatı ürünlerine tekerleme denir.
Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkanı açalım demiş.
*****
Dal sarkar kartal kalkar, kartal kalkar dal sarkar.
*****
Karga karga gak dedi
Çık şu dala bak dedi
Karga seni tutarım
Kanadını yolarım
www.huseyinarasli.com
► Ağıt: Başta insan olmak üzere ölen canlıların ölümlerine duyulan üzüntüden dolayı söylenen, ağlatmak ve yas tutturmak amacı güden şiirlere ağıt denir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki karşılığı "sagu", divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir.
Ayvalık'ın kara taşı
Yandı yüreğimin taşı
Emin Hacı'nın kardaşı
Uyan Hacıbey'im uyan