TDE 9. Sınıf 3. Ünite Özeti

Türk dili ve edebiyatı dersi 9. sınıf 3. ünite "ŞİİR" özet konu anlatımı.

• Şiir zengin imgelerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebî türdür.

• Şiir düş gücüne, imgeye dayanır. İnsanın duygu dünyasına seslenir, insanda coşku uyandırır. Şiirde çağrışım, imge, sezgi önemli bir yer tutar. Ahenkli ve etkili bir söyleyiş ön plandadır.

• Duygu, düşünce ve hayallerin genellikle ölçülü, uyaklı dizeler hâlinde anlatılmasına nazım denir.

• Her şiir oluştuğu dönemden izler taşır. Şair; yaşadığı dönemin sosyal ve siyasal olaylarını, kültürünü, inançlarını, sanat zevkini şiire yansıtır.

• Ortak zevk ve dil anlayışına sahip şairlerin ortak şekil özelliklerini, ahenk unsurlarını, imge ve temaları kullanarak oluşturduğu şiir anlayışına şiir geleneği denir.


NAZIM BİRİMİ

Şiirin bütününü oluşturan dizelerin kümeleniş biçimine nazım birimi denir. Nazım birimi, dize gruplarında bulunan dize sayısına göre adlandırılır. Şiirin nazım şeklinin belirlenmesinde kullanılan ölçütlerden biridir. Nazım birimleri şunlardır:

Dize (Mısra): Şiirdeki her bir satırdır. Dize, en küçük nazım birimidir.

Beyit: İki dizeden oluşan ve anlam bütünlüğü taşıyan bölümlerdir. Divan edebiyatında yaygın olarak kullanılan nazım birimidir.

Dörtlük: Dört dizeden oluşan ve anlam bütünlüğü taşıyan bölümlerdir. Halk şiirinde yaygın olarak kullanılan nazım birimidir.

Bent: Şiirde üç veya daha fazla dizeden oluşan ve anlam bütünlüğü taşıyan bölümlerdir.


NAZIM BİÇİMİ

Şiirin nazım birimi, ölçüsü ve uyak örgüsüne göre kazandığı biçimsel özelliklerin genel adıdır. Türk şiirinde kullanılan nazım biçimleri şunlardır:

Anonim Halk Şiiri: Mâni, türkü.

Âşık Tarzı Halk Şiiri: Koşma, semai, varsağı, destan.

Divan Şiiri: Beyitlerle kurulanlar; gazel, kaside, mesnevi, kıt’a, müstezat. Bentlerle kurulanlar; tuyuğ, rubai, murabba, şarkı, muhammes, terkibibent, terciibent.

Batı Etkisindeki Türk Şiiri: Sone, terzarima, triyole, balat, serbest nazım.


NAZIM TÜRÜ

Bir şiirin işlediği konuya göre aldığı isimdir. Şiirin nazım biçimi belirlenirken şekline ait özellikler (nazım birimi, kafiye düzeni, ölçü vb.), nazım türü belirlenirken içerik (konu, tema vb.) esas alınır. Türk şiirinde kullanılan nazım türleri şunlardır:

İslamiyet Öncesi Türk Şiiri: Sagu, koşuk, destan.

Âşık Tarzı Halk Şiiri: Güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt.

Anonim Halk Şiiri: Ninni, ağıt.

Dini-Tasavvufi Halk Şiiri: İlahi, nefes, nutuk.

Divan Şiiri: Tevhit, münacaat, naat, mersiye, methiye, hicviye, fahriye.


SÖYLEYİCİ

Şiirde konuşan, şairin sesini ve söyleyişini emanet ettiği kişi ya da varlıktır. Şair, her şiirde bir söyleyici belirler. Bu söyleyici şairin kendisi değil yalnızca o şiire özgü kurgusal bir kişi ya da varlıktır. Söyleyici şiirin içeriğine ve aksettirdiği ruh durumuna göre karakter ve ses kazanır, bu durum şiiri okuma tonuna / tarzına etkide bulunur ve okuma faaliyetinde okuyucu bu söyleyici ile özdeşleşir.


MAHLAS

Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma addır. Şairler, mahlaslarını genellikle son beyitte söyler:

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
(Asıl adı Mehmet olan şair, şiirlerinde “Fuzûlî” takma adını kullanmıştır.)


TAPŞIRMA

Halk şiirinde âşıkların mahlas almalarına, adlarını veya mahlaslarını kullanmalarına verilen addır. Ozanlar, genellikle son dörtlükte adlarını veya mahlaslarını kullanır:

Köroğlu’nun bağrı yandı
Yanıp sînene dayandı
Herkesin dostu uyandı
Uyan gözü mestan uyan
(Ozan, “Köroğlu” takma adını kullanmıştır.)


ŞİİRİN AHENK UNSURLARI

Ölçü (vezin), redif, kafiye (uyak), asonans, aliterasyon, nakarat, ses akışı şiirin ahnek unsurlarındandır. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler için → tıklayın


ŞİİR TÜRLERİ

Şiirler konularına göre şu şekilde türlere ayrılır: lirik şiir, epik şiir, didaktik şiir, satirik şiir ve pastoral şiir. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler için → tıklayın


EDEBİ SANATLAR

Edebi sanatlar ile ilgili ayrıntılı bilgiler için → tıklayın


DİL BİLGİSİ

Sıfat konusu özet bilgiler için → tıklayın