Destan

Milletlerin başlarından geçen önemli olayları, inançlarını, kahramanlıklarını, tarih sahnesine çıkışlarını anlatan ve anonim olan manzum eserlere destan denir. Farsça'da "dâstân" kelimesinden gelmektedir. Destanlar ait oldukları toplumların yaşam biçimlerine, kültürlerine, inançlarına, geleneklerine dair bilgiler barındırır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatının en önemli ürünleri destanlardır. Bu sebeple İslamiyet öncesi Türk edebiyatına "Destan Dönemi" de denir. Destanlar ortaya çıkış şekillerine göre doğal ve yapma destanlar diye ikiye ayrılır.



==DOĞAL DESTANLAR==

Toplumların yaşadığı etkileyici olayların sonrasında kendiliğinden oluşan ve anonim olan destanlardır.
www.huseyinarasli.com

İSLAMİYET ÖNCESİ DOĞAL TÜRK DESTANLARI

1. Saka Destanları:

• Alper Tunga Destanı: Alper Tunga'nın kahramanlıklarının ve İran-Turan savaşlarının anlatıldığı destandır. Alper Tunga, Firdevsi'nin yazdığı meşhur İran destanı "Şehname"de "Afrasyab" (Efrasiyab) olarak anılır.

• Şu Destanı: Saka Türklerinin hükümdarı olan Şu'nun, Türkistan'ı işgal eden Makedonya kralı İskender ile yaptığı savaşlar ve bu savaşlarda gösterdiği kahramanlıklar anlatılır.


2. Hun Destanları:

• Oğuz Kağan Destanı: M.Ö. 209-174 tarihleri arasında Türk-Hun İmparatorluğu'nun hükümdarı Mete'nin kahramanlıklarının anlatıldığı destandır.

• Attila Destanı: Batı Hun İmparatoru Attila'nın kahramanlıklarının ve ölümünün anlatıldığı destandır.


3. Göktürk Destanları:

• Bozkurt Destanı: Çin kaynaklarında kayıtlı olan bu destana göre Göktürk soyu düşman saldırısı ile yok olma tehlikesine girmiştir. Son kalan çocuğu bir kurt büyütür. Çocuk büyüyünce kurtla birlikte olur ve kurt on erkek doğurur. Böylece Göktürk soyu bir kurttan türeyerek devam eder.

• Ergenekon Destanı: Göktürkler Ergenekon denilen ve dağların arasında kalmış bir ovada uzun yıllar yaşayıp çoğalırlar. Bir süre sonra ovaya sığamaz hale gelirler. Artık ovadan çıkmak isterler ancak atalarının geldiği geçidin yolunu bulamazlar. Bunun üzerine dağların demirli kısımlarını eritip bir gedik açarlar ve Ergenekon'dan çıkarlar.


4. Uygur Destanları:

• Türeyiş Destanı: Göktürklerin Bozkurt Destanı ile benzerlik gösteren Türeyiş Destanı'nda Uygurların bir kurttan türeyerek çoğalmaları ve tarih sahnesine çıkmaları anlatılır. Destan Çin kaynaklarında yer almaktadır.

• Göç Destanı: Kırgızların baskıları sonucu Uygurların Doğu Türkistan'a göç etmelerini anlatır.


İSLAMİYETİN KABULÜNDEN SONRAKİ DOĞAL TÜRK DESTANLARI

1. Satuk Buğra Han Destanı: İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlıların hükümdarı Abdülkerim Satuk Buğra Han'ın Türkistan diyarında İslam'ı yayma çabalarını ve mücadelelerini anlatan destandır.
www.huseyinarasli.com
2. Manas Destanı: Kırgızların milli destanı olan Manas Destanı, Manas adlı kişinin İslam dinini yayma çabalarını anlatır. 400 binden fazla mısradan oluşan Manas Destanı, dünyanın en uzun destanıdır.

3. Köroğlu Destanı: 16. Yüzyılda yaşamış Teke boyu Türkmenlerinden Ruşen Ali'nin (Köroğlu) hayatının ve kahramanlıklarının yer aldığı bu destanın anlatıldığı coğrafyalara göre değişik kol sayıları vardır. Türkiye'de 24 farklı kolu anlatılır. (Ayrıntılı bilgi için tıklayın)

4. Cengiz Han Destanı: Moğol Hükümdarı Cengiz Han'ın hayatının anlatıldığı destandır.

5. Battal Gazi Destanı: Türk boyları arasında Battal Gazi namıyla tanınmış bir kahramanın Müslüman olmayanlarla yaptığı mücadeleler ve kahramanlıklar anlatılır.

6. Danişment Gazi Destanı: 11. Yüzyılda yaşamış olan ve Battal Gazi'nin torunlarından olan Danişment Gazi'nin hayatını, kahramanlıklarını, kerametlerini ve Anadolu'nun bazı şehirlerini fethetmesini anlatan bir destandır. Danişment Gazi Destanı 12. yüzyılda sözlü olarak anlatılmaya başlanmış, 13. yüzyılda yazıya geçirilmiştir.

7. Edige Destanı: Altınordu Devleti'nin hükümdarı olan Edige Mirza Bahadır'ın 15. yüzyılda Timur Devleti ile yaptığı mücadeleler, devletini ayakta tutma çabaları ve Altınordu Hanlığı'nın Timurlular tarafından yıkılışının anlatıldığı destandır.



==YAPMA (SUNÎ) DESTANLAR==

Bir şair tarafından yazılmış destanlardır. Başlıcaları şunlardır;

Aeneis: Vergilius (M.Ö. 70-19), Latin edebiyatı.

Henriade: Voltaire (1694-1778), Fransız edebiyatı.

Os Lusiadas: Camoes (1524-1580), Portekiz edebiyatı.
www.huseyinarasli.com
Kurtarılmış Kudüs: Tasso (1544-1595), İtalyan edebiyatı.

Paradise Lost (Kayıp Cennet): John Milton (1608-1674), İngiliz edebiyatı.

İlahi Komedya: Dante Alighieri (1265-1321), İtalyan edebiyatı.

Çanakkale Şehitlerine: Mehmet Ekif Ersoy, Türk edebiyatı.

Üç Şehitler Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Türk edebiyatı.



Dünyaca Ünlü Destanlar

Mahabharata, Ramayana: Hint destanı.

Şehname: İran tarihini, hükümdarlarını, geleneklerini, hükümdar ailelerini mesnevi şeklinde anlatan destan. İran'ın ünlü şairi Firdevsi (10.-11. yy) tarafından yazılmıştır.

Şinto: Japon destanı.

Kalevela: Finlilerin destanı.

İlyada ve Odysseia: Yunan destanı. Antik çağ şairlerinden Homeros tarafından yazıya geçirilmiştir.

İgor: Kıpçak-Rus savaşlarının anlatıldığı Rus destanı.

Nibelungen: Hun-Germen savaşlarının anlatıldığı Alman destanı.

Chanson de Roland: Fransız destanı.

Aeneis: Romalıların destanı. Romalı şair Vergilius (M.Ö. 70-19) tarafından yazılmıştır.

Gılgamış: Sümer destanı.

Le Cid: İspanyol destanı.

Robin Hood: İngiliz destanı.