Ünite Adı: İslam'da İbadetler (yeni müfredat, maarif modeli)
İSLAM'DA İBADETİN KAPSAMI
İbadet: İbadet sözlükte boyun eğme, itaat etme, saygı duyma, kulluk etme, yüceltme gibi anlamlarına gelir. Terim olarak ise Allah’ın (c.c.) insanlara emrettiği ve insanların da Allah’a (c.c.) karşı yapmakla yükümlü oldukları tüm davranışlar demektir.
Başlıca İbadetler
» Beden ile yapılan ibadetler: Namaz, oruç.
» Mal ile yapılan ibadetler: Zekat, sadaka.
» Hem mal, hem beden ile yapılan ibadetler: Hac.
"İslam beş temel esas üzerine kurulmuştur. Bunlar; Allah'tan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed'in O'nun elçisi olduğuna inanmak, namaz kılmak, zekat vermek, hacca gitmek ve oruç tutmaktır." Hz. Muhammed (s.a.v.)
Allah'ın rızasını kazanmak için yaptığımız her güzel iş ve faydalı davranış ibadet sayılır. Örneğin yardıma ihtiyacı olan birine yardım etmek, yollardaki eziyet verici şeyleri kaldırmak, ilim öğrenmek ve öğretmek, başkalarının iyiliğini istemek ve hayır dua etmek, Kur'an okumak, kazancımızın helal olmasına dikkat etmek...
İbadetlerin Temel İlkeleri
Kur'an ve Sünnete Uygunluk: Kur’an-ı Kerim’de ibadetler hakkında gerekli bilgiler verilmiş, ibadetlerin yapılışı ise Hz. Peygamberin rehberliğine ve uygulamasına bırakılmıştır. Mesela namaz, oruç, zekât, hac gibi ibadetler Kur’an’da açıkça emredilmiş; bu ibadetlerin nasıl yapılacağını ise Hz. Muhammed (s.a.v.) göstermiştir. İbadetler yalnızca Yüce Allah’ın emir ve yasaklarıyla belirlenmiştir ve kişilerin yorumlarına açık değildir. Dolayısıyla ibadetlerin geçerli olabilmesi için Kur’an ve sünnete uygun olması gerekir. Bu sebeple ibadetlerin yalnızca Allah’ın (c.c.) emrettiği ve Hz. Peygamberin açıklayıp gösterdiği tarzda yapılması esastır.
"Kim Resul’e itaat ederse, Allah’a itaat etmiş olur." (Nisa suresi, 80. ayet)
Niyet: İbadet eden kimsenin niyeti ibadeti yalnız Allah (c.c.) için yapmak olmalıdır. Bu, İslam’ın özünü oluşturan tevhid inancının temelidir. Allah’a (c.c.) inanan bir insan hiçbir şeyi O’na ortak koşmaz, ibadetlerini yalnızca O’nun için yapar, her türlü riyadan ve gösterişten uzak durur. Allah’ın (c.c.) rızasını gözeterek yaşayan bir insan, ibadetlerinde dünyalık bir menfaat beklentisi içinde olmaz. Çünkü ibadetin asıl amacının manevi olgunluğa erişmek, kötülüklerden korunmak ve Allah’ın (c.c.) verdiği nimetlere şükretmek olduğunu bilir.
"Allah sizin suretlerinize ve mallarınıza bakmaz, ancak kalplerinize ve amellerinize bakar." Hz. Muhammed (s.a.v.)
İhlas: İhlas; tutum ve davranışlarda sadece Allah’ın (c.c.) hoşnutluğunu gözetme, sözün öze uyması, riyakârlıktan ve ikiyüzlülükten uzak olmak demektir. Kur'an-ı Kerim'de ibadetlerin ihlasla Allah'a yönelerek yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Buna göre ibadetlerin kabul edilmesi için öncelikle iman, ardından da isteyerek ve gönülden yapılması gerekir. İbadetlerin geçerliliği ve manevi fayda vermesi ancak samimiyetle yapılmasına bağlıdır. Samimiyet, içten olmak demektir. İbadetlerde niyetin saflaştırılması ve Allah (c.c.) rızası dışında bütün diğer düşünce ve beklentilerden arındırılması bir Müslüman için hayat boyu süren bir gayedir. İşte bu temiz ve samimi yöneliş ihlastır.
Süreklilik: İslam dininde ibadetlerin sürekli yapılması esastır. İslam dininin en temel ibadeti olan namaz da bu esas üzerine bina edilmiştir. Namazın sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı olmak üzere günde beş defa kılınması zorunludur.
İtidal: İtidal, sözlükte, aşırı olmama, ılımlılık, ölçülülük, dengelilik, soğukkanlılık, yeme, içme, giyim ve kuşamda dengeli ve ölçülü olma, israftan ve cimrilikten kaçınma, duygu, düşünce, inanç, ibadet, ahlak ve davranışlardaki denge olarak ifade edilmektedir. İslam dini kişinin davranışlarında ve ibadetlerinde ölçülü olmasını ister.
İSLAM'DA TEMEL İBADETLER
“İslam beş esas üzerine kurulmuştur: Allah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Resulü olduğuna şahitlik etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekât vermek, haccetmek ve ramazan orucunu tutmak.” (Hz. Muhammed (s.a.v.)
Abdest: Bazı ibadetleri yerine getirebilmek için vücudumuzun belirli yerlerini ibadet niyetiyle usulüne uygun olarak Allah (c.c.) rızası için temizlemek demektir.
Abdestin Alınışı
» Önce euzü-besmele çekilir.
» Niyet edilir.
» Eller bileklere kadar üç kez yıkanır.
» Ağız ve burun üç kez yıkanır.
» Yüz, üç kez yıkanır.
» Önce sağ kol, sonra sol kol dirseklerle beraber üç kez yıkanır.
» Başımızın dörtte biri ıslak elle mesh edilir.
» Kulaklar temizlenir ve boyun mesh edilir.
» Önce sağ ayak, sonra sol ayak topuklarla birlikte üç kez yıkanır.
Gusül (Boy Abdesti): Cünüplük, hayız ve nifas gibi manevi kirlilikten kurtulmak için, niyet ederek ağız ve burun içleri de dâhil hiçbir kuru yer kalmadan bütün vücudu yıkama, boy abdesti. (MEB Dinî Terimler Sözlüğü, sayfa 107)
Gusül Abdestinin Alınışı
» Euzü besmele çekilir.
» Niyet edilir. "Niyet ettim Allah rızası için gusül abdesti almaya"
» Ağız bol su ile temizlenir.
» Burun bol su ile temizlenir.
» Bütün vücut kuru yer kalmayacak şekilde yıkanır.
Teyemmüm: Belirli bir alanda su bulunamadığı temiz toprak ile abdest almak.
Teyemmümün Alınışı
» Önce euzü besmele çekilir.
» Ardından niyet edilir. "Niyet ettim Allah rızası için teyemmüm almaya"
» Eller toprağa vurulur.
» Eller toprağa vurulduktan sonra silkelenir ve yüze sürülür.
» Eller tekrar toprağa vurulur.
» Eller toprağa vurulduktan sonra silkelenir, önce sağ kol, sonra da sol kol mesh edilir.
Namazın Hazırlık Şartları (Dışındaki Farzlar)
» Hadesten taharet: Abdest veya gusül abdesti almak
» Necasetten taharet: Namaz kılınacak yerin ve elbiselerin temiz olması
» Setr-i avret: Namazda örtülmesi gereken yerleri örtmek
» İstikbal-i kıble: Namazda kıbleye doğru yönelmek
» Vakit: Kılacağımız namazın vaktinin girmiş olması
» Niyet: Kılacağımız namaza niyet etmek. Örnek: Tek başımıza namaz kılarken "Niyet ettim Allah rızası için sabah namazının farzını kılmaya." Cemaat halinde kılarken "Niyet ettim Allah rızası için sabah namazının farzını kılmaya, uydum imama."
Namazın Kılınış Şartları (İçindeki Farzlar)
» İftitah tekbiri: Başlama tekbiri. Namaza "Allahü ekber" diyerek başlamak
» Kıyam: Namazda ayakta durmak
» Kıraat: Namazda ayaktayken Kur'an'dan birkaç ayet veya bir sure okumak
» Rüku: Kıyamdan sonra elleri dizlere koyup eğilmek
» Secde: Rükudan sonra yere kapanmak (elleri, dizleri, alnı ve burnu yere koymak ve arka arkaya iki defa secde yapmak)
» Kade-i ahire: Namazın sonunda "tahiyyat" duası okuyacak kadar oturmak.
Farz: Allah'ın bizlerden kesinlikle yapmamızı istediği ve bunu Kur'an'da emrettiği iş ve davranışlardır. Beş vakit namaz, oruç, zekat, hac gibi. Farz ikiye ayrılır.
» Farz-ı ayn: Her Müslümanın kendisinin yapmak zorunda olduğu ibadetlerdir. Beş vakit namaz ve oruç gibi.
» Farz-ı kifaye: Bir grup Müslümanın yerine getirmesiyle diğer Müslümanlardan yükümlülüğün kalktığı ibadetlerdir. Cenaze namazı kılmak, selam almak gibi.
Vacib: Farz kadar kesin olmamakla birlikte Allah'ın yapmamızı istediği ibadetlerdir. Kurban kesmek, vitir namazı kılmak, bayram namazı kılmak, fitre vermek gibi.
Sünnet: Peygamber Efendimizin söylediği sözler, yaptığı ve yapılmasını tavsiye ettiği iş ve davranışlar sünnettir. Nafile ibadet yapmak, cemaatle namaz kılmak, sadaka vermek, diş fırçalamak, güzel koku sürünmek gibi.
Müstehab: Peygamber Efendimizin bazen işlediği, yapıldığı zaman sevap kazandıran, yapılmadığında ise günah olmayan davranışlardır.
Mendup: Peygamber Efendimizin bazen yapıp, bazen terk ettiği işler, nafile, yapılması tavsiye edilip övülen fakat yapılmamasında da bir sakınca bulunmayan eylem veya davranış olarak ifade edilmektedir.
İNSAN VE İBADET
• Yüce Allah, ilk insandan bugüne kadar peygamberler aracılığıyla insanlara emir ve yasaklarını iletmiştir. Kur’an-ı Kerimde birçok ayette insanların asıl yaratılış amacının kulluk olduğunu, insanoğlunun asıl görevinin kendisine ibadet etmek olduğunu belirtmiştir.
• İslam dinine göre insan ibadet ederse yaratılış amacına uygun davranmış olur. İbadet insanı Yüce Allah’a yaklaştıran bir eylemdir. İbadet insanı kötü alışkanlıklardan korur. Sürekli ibadet eden bir insan toplum tarafından da sevilir.
“Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım” (Zariyat suresi, 56. ayet)
• Tefekkür de önemli ibadetlerden biridir. İnsan tefekkür (Allah’ın (c.c.) ayetleri, yarattığı tüm varlıklar ve olaylar üzerinde düşünmek) sayesinde inancını kuvvetlendirir, hayatını daha anlamlı bir şekilde yaşar.
• Toplumsal olarak yerine getirilen namaz ve hac gibi ibadetler, insanların birlik ve beraberlik içerisinde yaşamasını sağlayarak güçlü bir toplum oluşmasında büyük rol oynar.
KUR’AN’DAN MESAJLAR
“Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize ibadet edin ki, Allah’a karşı gelmekten sakınasınız.” (Bakara suresi, 21. ayet)
“Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” (Zariyat suresi, 56. ayet)
“Sana ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet et.” (Hicr suresi, 99. ayet)
Not: Bu ayetlerde bütün insanların Allah’a (c.c.) karşı olan sorumluluklarını yerine getirmesi istenmiş, insanın yaratılış amacının kulluk etmek olduğu açıkça belirtilmiştir. Kişi bu bilinç ile yaşam sürmeli, hayatının her döneminde Allah’a (c.c.) kulluk ederek inançlı bir yaşam sürmelidir.