Alevilik: Alevi, Hz. Ali'yi seven, onun taraftarı olan demektir. Alevilik ise Peygamber Efendimizin vefatından sonra Hz. Ali'nin halife olması gerektiğini savunan ve Hz. Ali'yi sahabelerin en faziletlisi olarak gören düşünce akımıdır.
Bektaşilik: Bektaşilik, büyük Türk-İslam düşünürü Hacı Bektaş-ı Veli'nin görüş ve düşüncelerine dayanan tasavvuf ekolüdür.
Bu iki düşünce akımı Hz. Ali, Ehl-i Beyt ve on iki imam sevgisini temel aldıkları için zamanla birlikte anılır olmuşlardır.
Alevilik-Bektaşiliğin Ayırt Edici Özellikleri:
» Alevi-Bektaşi kültüründe Hz. Ali cesareti, kahramanlığı ve Peygamber Efendimize olan yakınlığı nedeniyle çok önemli bir yere sahiptir.
» Hz. Muhammed'in (s.a.v.) ev halkı anlamına gelen ehl-i beyt de Alevilik-Bektaşilik'te çok önemlidir. Alevi-Bektaşiler ehl-i beytin mensupları olan Hz. Ali, eşi Hz. Fatıma (Peygamberimizin kızı) ve onların çocukları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'e (Peygamberimizin torunları) büyük bir sevgiyle bağlıdırlar.
» Alevi-Bektaşiler Hz. Ali'nin soyundan gelen on iki imama da büyük bir sevgi ve saygı gösterirler. On iki imamın yolundan gidilmesi gerektiğine inanırlar.
Cem: Alevi-Bektaşi ekolünde dede, pir veya mürşit denilen manevi liderler yönetiminde ve belli kurallar çerçevesinde yapılan dini tören.
Başlıca Cem Törenleri:
» Yılın ilk cemi olan "Abdal Musa cemi". Bu cem her yıl sonbaharda küskünlerin barıştırılması ve toplumsal barışın sağlanması için yapılır.
» İşlediği bir suç nedeniyle düşkün ilan edilen ve toplumdan dışlanan birinin tövbe etmesi ve kul haklarını ödemesi üzerine yapılan "düşkünlükten kaldırma cemi".
» Vefat eden birinin vefatının yedinci veya kırkıncı gününde kurban kesip lokma dağıtmak suretiyle yapılan "dârdan indirme cemi".
Cemevi: Cem törenlerinin yapıldığı yer.
Razılık ve Kul Hakkının Sorulması: Üzerinde kul hakkı olan bir kişinin Alevi-Bektaşi inancına göre cem törenine katılması uygun görülmez. Cem töreninin başında dede insanlara birbirlerinden razı olup olmadıklarını sorar. Birbirlerine haklarını helal etmelerini, küskünlerin barışmasını ister. Sonra orada bulunanlar tarafından haklar sahiplerine iade edilir, helallik alınır. Bu uygulamaya razılık ve kul hakkının sorulması denir.
On İki Hizmet: Cem töreni yapılırken yerine getirilmesi gereken hizmetlere denir. Bunlar aşağıda belirtilmiştir.
Dede: Cemi yöneten manevi önder.
Rehber: Dedenin önüne postu serer. Cemde düzeni sağlar, dedeye yardım eder.
Gözcü: Cemin sessiz ve sakin geçmesini sağlar.
Çerağcı: Cemevindeki aydınlatma araçlarını yakar.
Zakir: Cemde tevhit, düvaz-imam, mersiye, nevruziye ve miraçlama okur. (Miraçlama: Peygamber Efendimizin miraç yolculuğunu ve dönüşünde kırklar meclisine uğramasını anlatan şiirler.)
Süpürgeci: Cemevinin temizliğini yapar.
Sakacı: Ceme katılanlara su, şerbet dağıtır.
Sofracı: Ceme katılanların getirdiği yemekleri toplar ve dağıtır. Kurbanların kesilmesinden ve dağıtılmasından sorumludur.
Semahçı: Semah dönülmesine öncülük eder.
Peykçi: İnsanları cem töreninden haberdar eder.
İznikçi: Ceme katılanların ayakkabılarını düzenler.
Bekçi: Ceme katılanların evlerinin güvenliğini sağlar.
Semah: Cem törenine katılanların manevi coşku halinde kendilerinden geçerek ilahi aşkla ayakta dönmeleridir. Semah bağlama eşliğinde ve kadın-erkek birlikte yapılır. Semahın figürü olan sağ elin ayasının yukarı, sol elin aşağı bakmasının anlamı, "Hak'tan alır, halka veririz. Kendimize hiçbir şeyi mal etmeyiz." demektir.
Musahiplik (Yol Kardeşliği): İki ailenin birbirlerine ölünceye kadar yol kardeşi olma sözü vermeleridir. Aileler anlaştıkları zaman müsahiplik cemi düzenlenir. Bu anlayış Peygamberimizin hicretten sonra ensar ile muhaciri kardeş ilan etmesine dayanır.
Dua ve Gülbenkler: Alevilikte duaya gülbenk denir. Bu inanç sisteminde insanlar içlerinden geldiği gibi Allah'a yalvarırlar. Cemevlerinde ise dua ve gülbenk dedelerin eşliğinde okunur.
Hızır Orucu: Alevi-Bektaşi kültüründe şubat ayının 13. 14. ve 15. günlerinde tutulan oruç.