Ziya Paşa şiirlerinde toplumsal ve siyasal konuları işlemiş, yeni kavramları (adalet, hürriyet, medeniyet vb) kullanmıştır. Ancak teknik anlamda divan şiirinin diline, nazım şekillerine ve aruz ölçüsüne bağlı kalmıştır. Birkaç şiirinde ise hece ölçüsünü kullanmıştır. 1859 yılında "Terci-i Bend" şiirini kaleme almış ve bu şiiriyle edebiyat dünyasında ünlenmiştir. 1879 yılında ise 16. yüzyıl divan şairlerinden Bağdatlı Ruhi'ye nazire olarak "Terkib-i Bend"i yazmıştır. Şiirlerinde ağır bir dil kullanmıştır. www.huseyinarasli.com
Aşağıda yer alan gazelinde, Batı'yla karşılaşan Türk aydınının bu yeni dünya karşısındaki açmazlarını dile getirir. Medeniyet fikri etrafında gelişen gazel, Doğu'nun yıkılmışlığı, köhnemişliği karşısında Batı'nın ihtişamını sergilemesi bakımından yaşanan ezilmişlik psikolojisini sezdirir. Fakat gazelin doğu geleneğine yaslanan rindâne bir söyleyişle dünyanın üstüne yükselen bir eda ile bitirilişi, diğer yandan geleneği arayan yanı, tezatlı şairin Doğu-Batı arasında iç dünyasının parçalanmışlığını gösterir.
Diyâr-ı küfrü gezdim beldeler kâşâneler gördüm
Dolaştım mülk-i İslam'ı bütün vîrâneler gördüm
Bulundum ben dahi dârüşşifâ-yı Bâb-ı Âlî'de
Felâtun'u beğenmez anda çok dîvâneler gördüm
Huzûr-ı kûşe-i meyhâneyi ben görmedim gitti
Ne meclisler ne sahbâlar ne işret-hâneler gördüm
Cihân nâmındaki bir maktel-i âma yolum düştü
Hükûmet derler anda bir nice sal-hâneler gördüm
Ziyâ, değmez hûman keyfine meyhâne-i dehrin
Bu işret-gehte ben çok durmadım amma neler gördüm.
Günümüz Türkçesi:
Küfür diyarını (Batıyı) gezdim, orada bayındır şehirler, köşkler gördüm
İslam ülkelerini dolaştım bütün viraneler gördüm
Ben dahi Babıali hastanesinde bulundum
Orada Eflatun'u beğenmez nice divaneler gördüm
Hiçbir zaman meyhane köşesinde huzur bulamadım
Zira pek çok içki meclislerinde, eğlence alemlerinde bulundum
Adına dünya denilen ve insanların topluca katledildiği bir yere yolum düştü
Orada hükümet denilen nice mezbahalar gördüm
Ziya, dünya meyhanesinin keyfi için bu baş ağrısı çekilmez
Bu meyhanede çok kalmadım ama neler gördüm