Edip Ahmet Yükneki Semerkand yöresindeki Yüknek köyünde doğmuş, 11. yüzyılın sonu ile 12. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır. Hayatı hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. Kime ait olduğu bilinmeyen bir dörtlükte gözlerinin görmediği, Emir Seyfettin'e ait bir dörtlükte ise "edipler edibi" olduğu bildirilmektedir. Edip Ahmed iyi bir tahsil hayatı geçirmiştir. Arapça ve Farsça'ya hakimdir. Türk ve Acem meliki İspehsalar Bey'e sunduğu "Atabetü'l Hakayık" adlı eseriyle sevgi ve saygı görmüş, Türk boyları üzerinde önemli bir etki bırakmıştır.
Atabetü'l-Hakayık:
• Edip Ahmed Yükneki'nin bu eserini 12. yüzyılda kaleme aldığı tahmin edilmektedir.
• Eser Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi ile yazılmıştır.
• Atabetü'l-Hakayık "Hakikatlerin Eşiği" anlamındadır.
• Aruzun "fe'ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ûl" vezniyle yazılmıştır.
• Türk ve Acem meliki Muhammed Dâd İspehsalar Bey'e sunulmuştur.
• Didaktik bir ahlak kitabı olan eser, içerdiği konular bakımından "Kutadgu Bilig" ile benzerlik gösterir.
• Eser Allah'a hamd (övgü) ile başlar. Akabinde Peygamberimize, dört halifeye, Emir İspehsalar Bey'e övgü ile devam eder.
• Eserde ilim öğrenmenin faydaları, cahilliğin zararları, cömertliğin övülmesi, kötü söz, cimrilik, kibir vb kötü huylardan sakınma gibi konular işlenmiştir.
• Konular ayet ve hadislere dayandırılmıştır.
• Eser üzerindeki ayrıntılı tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmış ve bu çalışma 1915 yılında yayımlanmıştır.
www.huseyinarasli.com
Atabetü'l-Hakayık'tan Seçmeler:
• Emir İspehsalar Bey'e övgü bölümünden iki beyit
Aya til törüt medh ötüngil kanı
Men artut kılayın şahımka anı
(Ey dil! Övgüler düz de sun, ben de onları şahıma armağan edeyim)
Şahım medhi birle bezeyin kitab
Okıglı kişining sevinsün canı
(Okuyan kişinin canı sevinsin diye bu kitabı şahımın övgüsü ile süsleyeyim)
• Bilginin yararı ve bilgisizliğin zararı bölümünden bir dörtlük
Bahalıg dinar ol biliglig kişi
Bu cahil biligisiz bahasız bışı
Biliglig biligsiz kaçan teng bolur
Biliglig tişi er, cahil er tişi
(Bilgili kişi altın para gibidir. Cahil ve bilgisiz olan ise değersiz sadakadır. Bilgili ile bilgisiz nasıl eşit olur? Bilgili dişi erkek, cahil erkek ise dişidir)