Osmanlı Devleti'nde gazetecilik, Tanzimat Fermanı'nın (1839) ilanından önce başlar. Sultan II. Mahmut döneminde modernleşmenin önemli bir aracı olarak 1831 yılında "Takvim-i Vekayi" adlı ilk gazete çıkarılır. Tanzimat'ın ilanından sonra özellikle yazarların halkla iletişim kurmalarında bir araç olarak gazeteler çıkarılmaya başlanmıştır. Yazarlar bu gazetelerde yazdıkları makalelerle hem halkın eğitilmesi için çabalamışlar, hem de bazen kendi aralarında edebî tartışmalar yapmışlar, eleştiri yazıları yazmışlardır. Bu eleştiriler genelde klasik edebiyat ile batı tarzı edebiyatın savunulması şeklinde olmuştur. Namık Kemal ile Ziya Paşa, Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arasındaki tartışmalar bunlara örnektir.
TANZİMAT DÖNEMİNDE GAZETE
İlk resmî gazete: Takvim-i Vekayî, 1831 yılında II. Mahmut döneminde çıkarılmıştır.
İlk özel gazete (yabancı): Ceride-i Havadis, 1840 yılında İngiliz William Churchill tarafından çıkarılmıştır.
İlk özel gazete (yerli): Tercüman-ı Ahval, 1860 yılında Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılmıştır.
Dönemin diğer gazeteleri:
Tasvir-i Efkar, 1862 yılında Şinasi tarafından çıkarılmıştır.
Muhbir, 1867 yılında Ali Suavi tarafından çıkarılmıştır.
Ayine-i Vatan, 1867 yılında Giritli Mehmet Arif tarafından çıkarılmıştır. Bu gazete resimlidir.
Hürriyet, 1868 yılında Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından çıkarılmıştır.
İbret, 1871 yılında Namık Kemal tarafından çıkarılmıştır.
Devir, 1872 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
Bedir, 1872 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
Tercüman-ı Hakikat, 1878 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
TANZİMAT DÖNEMİNDE ELEŞTİRİ (TENKİT)
1868 yılında yazdığı "Şiir ve İnşa" adlı makalesinde klasik edebiyatı eleştirip divan şiirini Türk şiirinden bile saymayan Ziya Paşa sonradan bu tavrını değiştirmiş, 1874'te yazdığı "Harâbât" adlı antoloji kitabının önsözünde divan şiirini göklere çıkarmıştır. Namık Kemal, Ziya Paşa'nın bu ikili tutumunu, "Harabat"ına yazdığı "Tahrib-i Harabat" ve "Takip" adlı eleştiri eserleriyle sert bir şekilde tenkit etmiştir. w
ww.huseyinarasli.com
Dönemin diğer tartışması Recaizade ile Muallim Nacı arasındadır. Muallim Naci, divan şiirinin nazım şekillerini, mazmunlarını, tamlamalarını, sanatlarını ve aruzu döneminde ustaca kullanan tek tanzimat şairidir. Bu tutumundan dolayı yenilikçi anlayışı benimseyen Recaizade Mahmut Ekrem tarafından şiddetle eleştirilmiştir. Ekrem, "Zemzeme" adlı şiir kitabının önsözünde Muallim Naci'yi eleştirmiş, Naci de bu eleştirilere "Demdeme" başlıklı yazılarıyla karşılık vermiştir. Bu tartışma edebiyat tarihine "Zemzeme-Demdeme" tartışması olarak geçmiştir.
Araştıran ve yazan: Hüseyin Araslı.