Gazel: Asıl anlamı "kadınlarla aşk sohbeti yapmak" olan gazel, beyitleri aa ba ca da şeklinde kafiye dizilişine sahip, aynı vezinle söylenmiş, genellikle beş ile dokuz beyit uzunluğundaki nazım biçimine verilen addır. Bazen beyit sayısı 15 olan gazeller de görülür. Gazel Arap edebiyatından İran'a, oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.
• Gazellerin başlıca konusu aşk olmakla birlikte tabiat, tasavvuf gibi konuları olanlar da vardır.
• Gazelde şairler mahlaslarını genellikle son beyitte kullanmışlardır.
• Gazelde konu bütünlüğü şart değildir, her beyitte farklı bir konu ele alınabilir. Ancak bütün beyitlerinde aynı konunun işlendiği gazeller de vardır. Bu tür gazellere "yek-âhenk gazel" denir.
• Aruz vezninin her kalıbıyla yazılabilen gazel, divan şairlerinin çok tercih ettikleri bir nazım şeklidir. Beyit sayısı sınırlı olduğu için şairler gazel yazarken bütün edebiyat hünerlerini, sanat güçlerini sergilemeye çalışmışlardır. Bu sebeple Türk edebiyatında en usta şairler aynı zamanda gazelde çok başarılı olanlardır. www.huseyinarasli.com
Gazelin Beyitlerinin İsimlendirilmesi:
1- Matla: Gazelin ilk beytidir. Mısraları birbiriyle kafiyelidir.
2- Beytü'l-gazel: Gazelin en güzel beytidir. Buna "şah beyit" de denir.
www.huseyinarasli.com
3- Makta: Gazelin son beytidir.
Gazel Örnek: Gazel, Avnî (Fatih sultan Mehmed)
Müstezad Gazel: Birbirini takib eden bir uzun, bir kısa mısradan oluşan, beyit sayısı ve konusu bakımından aynı gazel gibi olan nazım biçimidir. Ancak gazel aruzun her vezniyle yazılabildiği halde müstezad gazelde birkaç vezin (genellikle mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe'ûlün) kullanılmıştır.
• Uzun mısralara eklenen kısa mısralara "ziyade" adı verilir.
• Uzun mısralar kendi aralarında, kısa mısralar kendi aralarında iki ayrı gazel gibi kafiyelenir.
• Müstezadlar genel itibariyle gazelden türemiş nazım şekilleri olmakla birlikte, az sayıda da olsa rübai, kıt'a ve kasideden türemiş olanları da vardır.
Müstezad Örnek: Müstezad, Nedim.