• Önceleri sistemli olmayan aruz veznini Arap dil bilimci İmam Halil bin Ahmed (701-775) sistemleştirmiş, bir ilim haline getirmiş ve "ilm-i aruz" denilmesine sebep olmuştur. İranlılar İslamiyet'i kabul edince edebiyatta aruzu da kullanmaya başladılar. Daha sonra İranlılar'dan Türklere geçen aruz vezni, Türk edebiyatında da kullanılmaya başlandı.
• Edebiyatımızda aruz ölçüsünü ilk kez Yusuf Has Hacib "Kutadgu Bilig" isimli eserinde kullanmıştır. Kutadgu Bilig'in aruz vezni (faûlün faûlün faûlün faûl), Firdevsî'nin "Şehnâme" isimli eserinin vezniyle aynıdır.
• Aruz vezni Divan edebiyatında, Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati edebiyatlarında ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Edebiyatımızda en son temsilcisi ise Yahya Kemal'dir.
ARUZDA HECE ÇEŞİTLERİ
Açık (Kısa) Hece: Ünlüyle biten heceler; de-re, di-ri, a-da. Açık hece (.) işaretiyle gösterilir.
Kapalı (Uzun) Hece: Ünsüzle ya da uzun ünlüyle biten heceler; hâ-lâ, hâ-lî, ley-lâ, sa-bâ, has-ret. Kapalı hece (-) işaretiyle gösterilir.
Bir Buçuk Hece: Dört sesten oluşan heceler için kullanılır. (.-) işaretiyle gösterilir.
www.huseyinarasli.com
Aruzun Sekiz Ana Kalıbı (Tef'ile): Faûlün, fâilün, mefâilün, fâilâtün, müstef'ilün, mef'ûlât, müfâaletün, mütefâilün.
DİVAN ŞİİRİNDE EN ÇOK KULLANILAN KALIPLAR
1. Me fâ î lün / Me fâ î lün / Me fâ î lün / Me fâ î lün ( . _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _ )
Sakın terk-i edebden kûy-ı mahbûb-ı Hudâdur bu
Nazargâh-ı ilâhîdür makâm-ı Mustafâ'dır bu
Nâbî
2. Me fâ î lün / Me fâ î lün / Fe û lün ( . _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ )
Sunulmadı bana kahve dime sen
Nasîbün var ise gelir Yemen'den
Nâbî
3. Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lün ( _ . _ _ / _ . _ _ / _ . _ _ / _ . _ )
Mürde ihyâ eyledin ey cân safâ geldün safâ
Eyledün giryânunı handân safâ geldün safâ
Şemsî
4. Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lün ( . . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / . . _ )
Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
Mehmet Akif Ersoy
5. Mef û lü / fâ i lâ tü / me fâ î lü / fâ i lün ( _ _ . / _ . _ . / . _ _ . / _ . _ )
Yâ şÂh-ı Kerbelâ ne revâ bunca gam sana
Derd-i demâdemû elem-i dembedem sana
Fuzulî
ARUZ VEZNİNİN UYGULANMASI İLE İLGİLİ KURALLAR
Vasl (Ulama): Sessiz harfle biten bir kelimeyi kendinden sonra gelen ve sesli harfle biten bir kelimeye bağlamak demektir.
İmâle: Kısa ve açık bir hecenin uzatılmasıdır. İmâle bir aruz kusurudur.
İmâle-i Memdûde: Buna "med" adı da verilir.Uzun bir heceyi bir kapalı bir açık şekilde okumaktır. İki kapalı hece arasında bir açık hece gerektiği zaman uygulanır.
Zihaf: Arapça ve Farsça'da uzun okunması gereken heceleri (aruz kalıbına uysun diye) kısa okumaktır. Zihaf bir aruz kusurudur.
ŞİİR BİLGİSİ DERS NOTLARI
|
| • Şiirin Biçim Unsurları (nazım birimi, vezin, kafiye, redif...) |
| • Şiir Türleri (lirik, epik, didaktik, pastoral...) |
| • Söz Sanatları (abartma, benzetme, kişileştirme...) |
| • Edebî Sanatlar (lise edebiyat) |
| • Nazım Türü ve Şekilleri (lise edebiyat) |
Araştıran ve yazan: Hüseyin Araslı